Ouderwetse woorden verdwijnen langzaam uit gesprekken, teksten en media. Maar misschien gebruik jij ze nog. Hieronder kun je er 25 langslopen. Hoeveel ervan heb jij al van afgeschreven?
Taal leeft
Taal is een levend organisme. Als je nu een Nederlander van 300 jaar geleden zou kunnen spreken, bestaat de kans dat je hem of haar amper kunt begrijpen. Dat komt doordat taal verandert. Soms snel, soms langzaam.
Kun jij bijvoorbeeld chocola maken van: “Samana hebbunt sie that lant opgiworpon endi hiro huova gimakot.” Toch is het Nederlands …
Taal sterft
Er zijn verdwenen woorden. Niemand stapt bijvoorbeeld nog in zijn automobiel. We pakken gewoon de auto.
En hippe woorden raken uit de mode of krijgen een andere betekenis. Zo is de kans groot dat je vreemd wordt aangekeken als je zegt dat je de nieuwe broek van je beste vriendin gaaf of wreed vindt.
Gelukkig zijn woorden nooit op slag dood. Het is niet zo dat een woord van de ene op de andere dag verdwijnt. Al is het alleen maar omdat de boeken en andere media blijven bestaan en ons aan oude woorden helpen herinneren.
En een nieuwe generatie gebruikt een ouderwets woord niet meer, maar de oude generatie nog wel. Met het uitsterven van de generatie verdwijnt dan langzaam dat woord. In extreme gevallen kan zo zelfs een hele taal verdwijnen.
Soms bestaat een bepaalde beroepsgroep die ouderwetse woorden in stand houd. Zo zit het ambtelijk taalgebruik barstensvol ouderwetse woorden: “Heden 12 mei, zetten wij u krachtens artikel 67b van de wet uit uw huis.”
Je kunt je afvragen of die woorden over 50 jaar nog in ambtelijke stukken staan.
Ook jij kunt woorden reanimeren!
Sommige ouderwetse woorden zijn best mooi. Als jij zo’n fraai ouderwets woord tegenkomt, staat je niets in de weg dat gewoon weer in gebruik te nemen. En indien je dat doet, zal men je achten en blits vinden, vermits je het niet te vaak doet, want dan ben je duf.
Wil jij ook woorden reanimeren? Hieronder staan er 25 die je in overweging kunt nemen.
Bijna verdwenen: 25 ouderwetse woorden
Pak je turflijst en zet een streepje voor ieder woord dat je het afgelopen half jaar nog gebruikt hebt. Aarzel niet om je score bij de reacties te zetten, want dan kunnen de andere lezers van dit artikel toetsen hoe ouderwets hun taalgebruik is.
1. Abusievelijk
Letterlijk betekent ‘abusievelijk’ per abuis. Of per vergissing. Bijvoorbeeld: “Hij ging abusievelijk naar binnen door de uitgang.” Vandaag zeggen we liever dat iemand zich vergist of iets per ongeluk doet. Iemand laat niet abusievelijk, maar per ongeluk zijn ijsje vallen.
2. Behelzen
Behelzen betekent ‘omvatten’ of ‘betrekking hebben op’. Tegenwoordig zeg je niet: “Wat behelst het plan?” maar “Waar gaat het plan over?”
3. De benenwagen
Ga jij wel eens met de benenwagen? Waarschijnlijk niet. Als je zoiets zegt, kunnen mensen zomaar denken dat je op rolschaatsen komt. Daarom zeg je gewoon dat je komt lopen.
Wist jij overigens dat er tijdens de wandelvierdaagse in Nijmegen een heuse benenwagen meerijdt?
4. De bom
Dankzij het liedje van Doe Maar hoor je de uitdrukking De bom nog af en toe langskomen. Maar wie heeft het tegenwoordig nog over de bom als hij of zij een kernoorlog of een nucleaire aanval bedoelt?
Hoe gebruikelijk de uitdrukking was in de jaren tachtig blijkt ook uit het liedje De bom valt nooit van Herman ven Veen.
5. Doch
Ken je de uitdrukking ‘Streng doch rechtvaardig’? De meest mensen gebruiken tegenwoordig liever het woord ´maar´.
6. Echter
Net als ‘doch’ geeft ‘echter’ aan dat er sprake is van een tegenstelling: “Ik moet de huur nog betalen, echter al mijn geld is op.” Ook dit woord maakt in onze tijd langzaam plaats voor ´maar´.
7. Derving
Derving betekent het verlies van inkomsten. Er is bijvoorbeeld sprake van als een bakker zijn winkel een dag dicht moet doen omdat hij ziek is.
8. Gaarne
Als je iets gaarne doet, doe je het graag of met genoegen.
9. Gelieve
Er hangt een briefje in een café met de tekst: “Geliefde aan die kant van de bar te bestellen.” Betekent dit dat je een levenspartner aan de andere kant van de bar kunt bestellen? Welnee! Het is gewoon een taalfoutje …
“Wil je aan die kant van de bar bestellen?” Dat is wat de schrijver van het briefje eigenlijk bedoelde.
10. Haaibaai
Er bestaan een heleboel ouderwetse of verdwenen woorden voor een vrouw die graag ruzie maakt, veel snauwt of erg bazig is. ´Haaibaai´ is er eentje van. Het woord komt uit de 17e eeuw. Synoniemen zijn ´kenau´, ´feeks´, ´furie´, ´helleveeg´, ´harpij´ en ´tang´.
Vandaag hoor je het woord ´bitch´ vaak om hetzelfde aan te duiden.
11. Jegens
Vroeger ging het gesprek wel eens over de plichten jegens God of de maatschappij. Dan was het de vraag wat je verplicht moest doen voor God of de maatschappij. Een synoniem is ´tegenover´.
12. Jofel
Dit woord heeft eigenlijk twee betekenissen. Als iemand jofel is kan hij lekker in zijn vel zitten of bijzonder sympathiek zijn. Als je je niet zo jofel voelt, voel je je niet zo lekker.
Méér ouderwetse woorden…
Ben jij benieuwd naar nog meer ouderwetse woorden? Kijk dan snel op de volgende pagina.
Dan lees je onder andere wat tot voor kort een gebruikelijk woord voor een ‘lekker ding’ was.
Blijkbaar ben ik ouderwets want het betreft hier mijns inziens hele normale woorden. Sommige mensen zijn misschien versimpeld of hebben een kleine woordenschat maar dat hoeft toch niet meteen de norm te worden..
12
Ik gebruik er regelmatig een vijftiental. Een remedial tegen de vervlakking en soms een middel om beter te nuanceren
Gek genoeg gebruik ik de meeste nog een stuk of 18.
Edoch
6
Enfin
9